SƏRGİ HAQQINDA
Mikelancelo Pistoletto 1950-ci illərdə fiqurativ rəssam kimi fəaliyyətə başlayıb. Buna baxmayaraq, kətan, rəssamın təcrübəsində güzgülü səthin ilk ifadəsinə çevrilən monoxrom metal səth ilə əvəz olundu. Güzgü, onun yaradıcılığında daha çox rast gəlməyə başladı və nəticədə, rəssam üçün ən aparıcı üsullardan birinə çevrildi. İlk əvvəl, güzgü, daim dəyişən reallığın rəsm əsərinə daxil edilməsi cəhdi olsa da, onun əhəmiyyəti, illər ötdükcə daha da inkişaf etməyə başladı. Güzgü, virtual və real həyatın bölünməsini təklif etməklə yanaşı, “burada və indi” ideyasını təcəssüm etdirir. Pistolettonun özü isə aşağıdakı səciyyəvi özəllikləri işıqlandırır:
Pistoletto, hər yerdə Arte Povera cərəyanının aparıcı nümayəndəsi kimi tanınır. Bu cərəyanın tərifi, 1967-ci ildə Cermano Çelant tərəfindən təklif edilib və bundan sonra, sənət əsərləri yaratmaq üçün “gündəlik materiallardan” istifadə etməklə müxtəlif texnikalar ilə eksperimentlər aparan gənc rəssamların sayı artmağa başlayıb. Həmin dövrdə İtaliyada hökm sürən aşkar maliyyə çatışmazlığı və iqtisadi qeyri-stabillik dövrünün olmasına baxmayaraq, Arte Povera daha çox ənənəvi rəssamlığın gərginlikliklərindən azad olmaq arzusu ilə meydana çıxdı. Bu cərəyan, bizim hal-hazırda “konseptualizm” kimi tanıdığımız cərəyana böyük töhfələr verib.
Mikelancelo Pistoletto, üsul və elmi istiqamətlər boyunca cərəyan edən təcrübə vasitəsilə, incəsənət və gündəlik həyatı birləşdirməyə cəhd göstərməklə, bu eksperimenti davam etdirir. Onun düşüncəsi incəsənətin ətrafımızdakı aləmə təsir göstərmək inancı ilə dəyişir. Rəssamın öz sözləri ilə desək: “Siyasət və iqtisadiyyat yeni düşüncə tərzi və mentallıq ilə ruhlanmalıdır. Bu düşüncə üçün formativ məkan, sosial baxımdan aktiv olan yaradıcı laboratoriyadır”.
ƏSƏRLƏR:
Sonsuzluq kubmetri
1966-2018, güzgü, 6 element, hər biri 100 x 120 sm, ümumi: 120 x 120 x 120 sm, unikal
Rəssam və GALLERIA CONTINUA-nın San-Ciminyano / Pekin / Le-Mulen / Havana icazəsi ilə
1965-ci ilin sonlarında və 1966-cı ilin əvvəlində, Pistoletto büsbütün fərqli bir əsər yaratdı və ona Mənfi obyektlər adını verdi. Bu qrupda Sonsuzluq kubmetri aparıcı nümunə sayılır və Pistolettonun vahid yaradıcılıq üslubunun məsləkini alt-üst edir: hər bir obyekt, digərindən fərqlənirdi. Rəssamın Mənfi obyektlər kimin asanlıqla tanınan əsərlərindən biri olmaq əvəzinə, o, sadə təsnifatdan imtina etdi və birgə nümayiş etdiriləndə, qrup sərgisi təəssüratını bağışlayır. Sonsuzluq kubmetri Amerikanın minimalist rəssamları tərəfindən istifadə edilən materiallar kimi oxşar elementlərdən hazırlanmasına baxmayaraq, ifadə etmək istədiklərinə zidd olanları əks etdirir. Minimalist əsərlərdə adətən güzgülü eksteryer olur və dünyada yox olmaq üçün, öz ətrafını əks etdirir. Eyni zamanda, Pistolettonun kubu fiziki olaraq mövcuddur – güzgü daxili tərəfə baxır və burada sonsuzluğa qədər genişlənir və güzgünün əks tərəfi, mavidir.
Güzgülü rəsmlər otağı
paslanmayan polad güzgü üzərində trafaret çap, müxtəlif ölçülər
1960-cı illərin əvvəllərində yaratdığı güzgülü rəsmləri ilə, rəssam, tamaşaçının özünü və ətrafını əsərin bir hissəsi kimi əks etdirməklə, ənənəvi rəsm əsəri anlayışının “dağıdılması” ilə bağlı tənqidi uğur qazanmağa müvəffəq oldu. Bu silsilə əsərlər, gözqamaşdırıcı güzgü parıltısına qədər cilalanmış paslanmayan poladdan hazırlanır və təsvir onun üzərinə həkk olunur. Onlar adətən döşəmə üzərində və ya döşəmədən bir qədər hündürdə asılır. Beləliklə, bu rəsm əsərləri, tamaşaçıları sənət əsərlərinin bir hissəsinə çevirən inikaslar ilə incəsənət və həyat arasındakı kommunikasiyaya imkan verən portal rolunu oynayır. 1960-cı illərin əvvəllərində, bir sıra materiallar ilə eksperimentlər aparandan sonra, Pistoletto, son olaraq, təsvirə maksimal obyektivlik verdiyi üçün, güzgü parıltısına qədər cilalanmış paslanmayan poladı, ən mükəmməl material kimi seçdi. Əlavə olaraq, rəssam, fotoşəkildən istifadə etməyi qərara aldı. Bir çox sınaqlar aparıldı... 1971-ci ildən sonra, rənglənmiş bahalı parça, fotoşəkil təsvirinin trafaret çapı ilə əvəz olundu. Güzgülü rəsmlər, hərəkətdə olan insanları və ya avtoportretləri əks etdirir. “Mən bunu insanların surətini əks etdirmək üçün seçdim. Hiss edirəm ki, o, müəyyən hisslərimi və insan mövcudluğunun vəziyyətlərini ifadə etməklə bağlı ehtiyacımın həyata keçirilməsi üçün, mükəmməldir. Bu isə bütün dövrlərdə mənim üçün ən vacib və ən aktual mövzu olaraq qalır”. Eyni zamanda, güzgülər ilə eksperimentlər aparmağa başlayanda, rəssam öz vücudunu tam boy ölçülü, hərəkətsiz, ifadəsiz, ən adi insan prototipi qismində, monoxrom qızılı, gümüşü və mis fonlarında bir sıra avtoportretlər kimi yaradırdı. Nəhayət, 1961-ci ildə, rəssam “güzgülü rəsmlər” kimi tanınan dönüş nöqtəsinə adladı... Rəssam qara boya ilə rənglənmiş kətanın üzərini qalın rəngsiz lakla örtüb. Öz sifətini çəkmək üçün ona yaxınlaşanda, rəssam qəfildən anladı ki, o, güzgüdən istifadə etmədən belə, öz əksini kətan üzərində görə bilər. “Qalereya məkanında, sanki bir kişi obrazı peyda oldu və canlandı... Amma, əsərin “həqiqi qəhrəmanı”, tamaşaçı, onun öz əksi və çəkilmiş obraz arasında yaradılmış anilik əlaqəsi idi; bu əlaqə, öz diqqətini keçmişə və təsvirin özünə, daim mövcud olan hərəkətə o dərəcədə cəmləşdirir ki, insanın öz mövcudluğunu, əsas mahiyyətini şübhə altına qoymasına səbəb olur: məhz bu, zaman ölçüsü adlanır”.
Labirint və böyük quyu
1969-2018 büzməli karton, güzgü, məkana uyğun ölçülər, unikal
Rəssam və GALLERIA CONTINUA-nın San-Ciminyano / Pekin / Le-Mulen / Havana icazəsi ilə
Labirint forması, uzun müddət tədqiqat və şəxsi səyahət üçün metafora kimi istifadə edilib. Burada, Pistolettonun kollektiv incəsənətə qarşı uzun illik marağı spiralvari cığır təcrübəsinin digər təbəqəsini təmin edir. Bu da tamaşaçıların memarlıqla bağlı anlayışını dəyişir və hər bir tamaşaçını bilavasitə əsərin fundamental hissəsinə çevirir.
Pistolettonun büzməli kartondan hazırlanan bu əsəri, tamaşaçının öz “kimliyini” axtararkən labirintdən keçməsini istiqamətləndirir. Öz yaradıcılıq köklərinə sadiq qalan Pistoletto, əsərin ayrılmaz tərkib hissəsi olan tamaşaçısının diqqətini yayındırmamaq məqsədilə, adi və ucuz materiallardan istifadə edir.
Üçüncü cənnət
poster, vinil üzərində çap
2003-cü ildə Mikelancelo Pistoletto “Üçüncü cənnət” manifestini yazdı və onun simvolunu çəkdi. “Üçüncü cənnət”-in əsas ideyası, dünyanın hər bir yerində, təbiət və sünilik kimi iki qütb arasında mövcud olan münaqişəni dəf etməkdir. Rəmzi olaraq, “Üçüncü cənnət” riyazi sonsuzluq işarəsinin modifikasiyası ilə təmsil olunur. “Üçüncü cənnət” simvolunda üç halqa çəkilib: bir-birinə qarşı olan iki halqa təbiət və süniliyi, ortadakı halqa isə iki halqanın birləşməsidir və yeni insanlığını regenerativ bətnini təmsil edir. 2003-cü ildən etibarən, “Üçüncü cənnət”, Pistoletto, həmçinin “Cittadellarte” tərəfindən yaradılan əsərlərin aparıcı qüvvəsi, lokomotivi sayılır. Əsərlər, bir çox fərqli tərəfdaşlar, təkcə yaradıcılıq sahəsində deyil, həm də sosial həyatın hər bir səviyyəsində və sferasında fəaliyyət göstərən, ayrı-ayrı şəxslər, cəmiyyətlər və qurumların get-gedə genişlənən şəbəkəsi ilə sıx əməkdaşlıqlar və münasibətlərin qurulması sayəsində ərsəyə gətirilir və bu, böyük kollektiv fəaliyyəti və yaradıcılıq işində yaxından iştirakı cəlb edir. Utilizasiya və ekoloji dayanıqlılıq “Üçüncü cənnət”-in yaradılmasında iki müntəzəm təkrarlanan və mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdir. 2005-ci ildən etibarən, onlar bir neçə tərəfdaş ilə sıx əməkdaşlıq şəraitində təşkil edilmiş bir sıra seminarların ilk və ən əhəmiyyətli mövzuları olub.
Rəng və işıq
2016, 2017, cut, güzgü, qızıl suyuna salınmış taxta, 16 element: hər biri 180 x 120 sm, unikal
Rəssam və GALLERIA CONTINUA-nın San-Ciminyano / Pekin / Le-Mulen / Havana icazəsi ilə
“Rəng və işıq” – monoxrom parlaq boyalarla çəkilmiş, üzərinə sınıq güzgü parçaları yapışdırılmış, çərçivəyə salınmış kətan əsərlər silsiləsidir. Güzgü – Mikelancelo Pistoletto üçün dünyanın təsviri deməkdir. Güzgüləri sındırmaqla, o, kosmosun təsvirini çoxsaylı kiçik qırıntılara bölür: qırıntının hər biri, bir insandır. Güzgülər qarşı divarlarda yan-yana asılıb. Bu isə tamaşaçının qırıntıları öz təxəyyülündə avtomatik olaraq birləşdirmək istəyinə gətirib çıxarır. Bu “təkrar quraşdırma” prosesi, rəssamın yaradıcı baxışlarını əks etdirir. “Sənət əsərini hazırlamaq üçün əsas material qismində təkcə kətan, taxta və ya mərmər yox, həm də cəmiyyətin özündən istifadə etmək olar”. Sözügedən əsər, 1961-ci ildə rəssamın yaradıcılığının təməlini qoyan və eksperimentlər kimi başladığı güzgülü rəsm əsərlərinin davamı sayılır. Rəssam, bu əsərlərin mənasını araşdırmaq və onların ehtiva etdiyi gizli mənanı inkişaf etdirmək məqsədilə, davamlı olaraq onlara təkrarən qayıdır.
Bu əsərlərdə, rəssamın müəyyən etdiyi vacib xüsusiyyətlər bunlardır: zaman ölçüləri, tamaşaçının fəaliyyətinə və ətraf mühitinə qatılma, əks qütblərin cütlərinin (statik/dinamik, səth/dərinlik, mütləq/nisbi və s.) birləşdirilməsi.
Metamorfoz
1976-2018, güzgü, əskilər, məkana uyğun ölçülər, unikal
Rəssam və GALLERIA CONTINUA-nın San-Ciminyano / Pekin / Le-Mulen / Havana icazəsi ilə
Spesifik məkanda quraşdırılan “Metamorfoz” instalyasiyası, kəm-köhnə, cındır əski qalaqları və geyinilmiş paltarlar və onları ortadan bölən ikitərəfli güzgüdən ibarətdir. Bir tərəfdən, bu geyimlər al-əlvan və rəngarəng, digər tərəfdən isə dümağ rəngdə görünür. Güzgü, hər iki yarımtərəfi tamamlamaq üçün, onları “ikiləşdirir” və kənardan, tərəflərin hər hansı birindən onu seyr edəndə, bu qalağın, həm dümağ, həm də rəngarəng, səliqəli və bərabər yerləşdirilmiş paltarlardan ibarət olduğu görünür.
Tamaşaçılar, bu əsər ilə təmasa cəlb olunur və onların faktiki olaraq görünən, əslində isə fərqli olanı bu görüntünü olduğu kimi “görmək” qabiliyyətləri yoxlanılır. Güzgüdə əks olunan təsvir və onun xoş illüziyası, insanların bu əski qalağının səliqəli olmadığını, bu arakəsmənin gerçək təəssüratların tam olaraq anlaşılmasını blokladığını, yalnız hər iki yarımtərəfdə yığıldığı halda, geyim qalaqları kimi görünməsini anlamağa kömək edir.
Etrusk və Roma yolu
1976, güzgü, tunc heykəl, heykəl: 194 x 90 x 80 sm, güzgü: 220 x 280 sm, unikal
Rəssam və GALLERIA CONTINUA-nın San-Ciminyano / Pekin / Le-Mulen / Havana icazəsi ilə
Bu əsər, məşhur “L’Arringatore” (az. “Natiq”) Etrusk heykəlinin bir versiyasıdır. Orijinal əsərdə, b.e.ə. 69-70-ci illərdə yaşamış, qədim Romada dövrünün sayılıb-seçilən siyasətçisi və nüfuzlu şəxslərindən biri, Aulus Metellusun heykəli əks olunub. O, əlini qaldırıb, təsəvvür etdiyimiz kimi, qarşısında dayanan kütləni salamlayır, insanları onun nitqinə qulaq asmağa “hazırlamaq” məqsədilə, onları sakitləşdirmək üçün əl jestindən istifadə edir. Pistoletto bu səhnəni “tərsinə çevirib” və heykəli güzgünün qarşısına yerləşdirib. Bu isə elə bir təəssürat bağışlayır ki, sanki o, əlini özünə tərəf uzadır, özü ilə məşğul olmaq, güzgüdəki təsvirini “yenidən oxumaq” və “yenidən quraşdırmaq” istəyir. Güzgünün qarşısında dayanan insan elə görünür ki, sanki çılpaqdır. Əsərin qaldırmaq istədiyi sual, “Sən kimsən?” kimi səslənir. Sual özünə güzgüdə baxan, digər sözlə isə, baxmamağın qarşısını ala bilməyən hər bir tamaşaçıya qəfildən ünvanlanır. Bu sual, sivilizasiyanın başlanğıcında baş verənlərə ünvanlanır. Siyasətçi, məşhurluq qazanır və öz hərəkətlərinə, ilk dəfə işlətdiyi sözlərinə görə cavabdehlik daşıyır. Əsərin ortasında dayanan qonaqlar kütləni təşkil edir və özlərini əsərin aktiv və real parçası kimi hiss edirlər. Bununla da, fərdi əsər, kollektiv fəaliyyətə çevrilir.
Hamısı birində
2007-2016, güzgü, taxta, 160 x 224 sm + 15 x 20 sm, unikal
Rəssam və GALLERIA CONTINUA-nın San-Ciminyano / Pekin / Le-Mulen / Havana icazəsi ilə
“Hamısı birində” əsəri, Pistolettonun “Güzgülü rəsmlər əsərləri” silsiləsini və rəssamın avtoportretlərində onların konseptual davamını birləşdirir. Bu əsər, güzgüdən və ona ayrıca yapışdırılmış və üzərində Pistolettonun imzasından ibarət olan kiçik küncdən ibarətdir.
Rəssam, öz imzasının möcüzəli, demək olar ki, xariqüladə mənası ilə “oynayır”. Əgər imza olmazsa, əsərin orijinallıq mifi ilə bağlı olan dəyərində əhəmiyyəti azalar, rəssamın bu əsərin orijinal yaradıcısı və banisi olduğu görünməz.
Pistoletto bu ənənəyə sadiqdir və burada, sadə güzgünü imzalamaqla, onu “sənət əsərinə” çevirməklə, “hazır əsərlər” ideyasından istifadə edir. Künc hissəsi həqiqətən ayrıdır və bununla da, tamaşaçının güzgüdəki əksi, əsərin ən vacib hissəsinə çevrilir.
Qəzet sfera
1966-2018, qəzetlər, Ø 100 sm, unikal
Rəssam və GALLERIA CONTINUA-nın San-Ciminyano / Pekin / Le-Mulen / Havana icazəsi ilə
Pistolettonun “Qəzet sfera” adlı əsəri ilk dəfə 1965-1968-ci illər arasında düşünülərək ərsəyə gəlib və ictimaiyyətə təqdim edilib. Əsər Turin şəhərinin küçələrində nümayiş etdirilib və “Gəzən heykəl” kimi tanınan tarixi performansa çevrilib. Bu əsər, insan cəmiyyətinin bir hissəsi olan adi məsələlərin ölçüsünə daxil olmaq üçün rəssamın “məbədi” olan emalatxanasından, qalereyadan və ya muzeydən kənara çıxarılır.
Performans ərzində, hər kəs iri kürəni diyirlətməyə, ona toxunmağa və əsərin bir hissəsi olmağa dəvət olunur. “Gəzən heykəlin” bu versiyası Azərbaycanda nəşr olunan qəzetlərlə örtülüb və bununla da, tirajlanan müasir yeni hekayələri əks etdirir, gündəlik kütləvi həyəcanları diqqət mərkəzinə gətirir. Kürələr, məlumatları tirajlayan qəzetlərin prozaik təsviri ilə gözəl uyğunluq təşkil etməklə, tirajlama konsepsiyasını canlandırır. “Performansın əsas diqqəti, rəssam tərəfindən verilən özəl konsepsiyaya yox, daha çox incəsənət aləminin simaları və adi, gündəlik həyatımızın bir hissəsini təşkil edə və tez-tez küçələrdə rast gəldiyimiz insanlar arasında inteqrasiyaya və fəal iştiraka yönəlib”, deyə rəssam izah edir.
Konfrans
1975, 21 foto, alüminium üzərində çap, hər biri 30 x 40 sm, sərgi surəti, unikal
Rəssam və GALLERIA CONTINUA-nın San-Ciminyano / Pekin / Le-Mulen / Havana icazəsi ilə
“Konfrans” əsəri 1975-ci ildə Turində, Steyn qalereyasında keçirilmiş fotoqrafiya üzrə tədbirin nəticəsidir. Bu əsər, mühazirəçi və onun 20 dinləyicisini əks etdirir. Tədbir ərzində mühazirəçi və dinləyicilər bir-birlərinin qarşılıqlı şəkillərini çəkirlər. Nəticədə, mühazirəçi tərəfindən çəkilmiş ayrıca qrup şəkli və dinləyicilər tərəfindən çəkilmiş mühazirəçinin 20 şəkli əks olunub.
Həmin il, eyni yerdə nümayiş etdirilmiş “İnsan şüaları” ilə birgə, bu əsər, demokratiya və hegemonluq konsepsiyalarını araşdırmaqla, xüsusilə aktual kimi qalmaqda davam edir.
İnsan şüaları
1975, 20 foto, alüminium üzərində çap, hər biri 30 x 40 sm, sərgi surəti, unikal
Rəssam və GALLERIA CONTINUA-nın San-Ciminyano / Pekin / Le-Mulen / Havana icazəsi ilə
“İnsan şüaları” əsəri, “Konfrans” ilə eyni ildə və eyni məkanda nümayiş etdirildi. Rəssam öz əsəri haqqında bunları deyir: “İki iştirakçı qalereyanın qarşı künclərində fotoşəkillər çəkdiyi zaman, digər insanlar, müxtəlif mövqelərdə olmaqla, səhnənin fotoşəklini çəkir. Beləliklə, əldə edilmiş iyirmi şəkil sonradan göz səviyyəsində, otağın dörd divarı boyunca sərgilənir, bütün iştirakçıların görüntüsünü eyni zamanda sənədləşdirir”. Əsərlə əlaqəli olan təəssürat, “təklik-çoxluq, çoxluq-təklik” nisbətidir və bu, o deməkdir ki, biz sonsuz qarşılıqlı əlaqələr şəbəkəsini yaratmaqla, daim kiminlə isə münasibətdə oluruq...